Szlak Forteczny

Odpowiada przebiegowi średniowiecznych murów obronnych, które miały 1300 metrów długości, wraz z pięcioma bramami oraz dwunastoma wieżami. Szlak ma swój początek na ul. Podmurnej i przechodzi w kierunku ul. Kardynała Wyszyńskiego poprzez wzniesienie poklasztorne do schodów przy ul. Zamkowej. Przechodząc ul. Zamkową dociera do Placu Pamięci przy ul. Wodnej a dalej w stronę ul. Rybackiej, gdzie powstał punkt widokowy oraz amfiteatr.

Kościół św. Jerzego

Baszta przy ulicy Wąskiej jest najlepiej zachowanym z kilkunastu takich obiektów istniejących niegdyś w średniowiecznych murach obronnych miasta. Wysunięta przed lico muru flankowała jego narożnik. Murowana konstrukcja, otwarta od strony wewnętrznej, pierwotnie wyższa niż obecnie, była podzielona drewnianymi stropami na kilka kondygnacji. Fundament i dolna część murów pochodzi z II połowy XIV w. Górne partie z charakterystycznymi, wysokimi, podobnymi do okien blendami, powstały w I połowie XVII w., najprawdopodobniej po roku 1628.

Po zajęciu Tczewa w lipcu 1626 r. przez wojska króla Szwecji Gustawa Adolfa, średniowieczne umocnienia naprawiono i przebudowano, dostosowując do ówczesnej sztuki wojennej. Tczew przekształcono w twierdzę, otaczając miasto systemem ziemnych fortyfikacji bastionowych.
Podczas ich budowy zniszczono istniejącą zabudowę przedmieść, w tym pochodzący z czasów krzyżackich szpital i kościół św. Jerzego, znajdujący się na ówczesnym Przedmieściu Gdańskim (na terenie obecnego Parku Kopernika). Od 1570 r., był on użytkowany przez tczewską wspólnotę protestancką wyznania augsburskiego, na podstawie przywileju nadanego przez króla Zygmunta Augusta. W charakterze rekompensaty, król szwedzki przekazał protestantom w wyłączne użytkowanie tczewski kościół farny. Najprawdopodobniej na przełomie 1634/1635 r. tczewscy protestanci zwrócili się do przebywającego wówczas w Tczewie króla Władysława IV, z prośbą o zgodę na budowę swojego kościoła w obrębie miasta. Na mocy rozejmu zawartego w 1635 r. w Sztumskiej Wsi, Tczew powrócił w granice Rzeczypospolitej, a w rok później król Władysław IV wydał przywilej zezwalający tczewskiej gminie protestanckiej na budowę świątyni. Z powodu znacznego zubożenia gminy nie wzniesiono nowego budynku, lecz zdecydowano się na zaadaptowanie starego spichlerza joannitów, zwanego w czasach krzyżackim – Komturskim, a później Starościńskim. Stał on wzdłuż zachodniego skrzydła zachowanego do dziś narożnika murów przy ul. Wąskiej. Przebudowę, prowadzoną przy wydatnym wsparciu gmin protestanckich Gdańska, Torunia i Elbląga, ukończono w 1639 roku. Dla upamiętnienia dawnego kościoła nowa świątynia otrzymała wezwanie św. Jerzego. Wejście znajdowało się od strony północnej, po przeciwległej stronie – ołtarz, a na lewo od wejścia – ambona. Chór rozciągał się wzdłuż ściany północnej i zachodniej, a nad wejściem umieszczono organy. Drewniany sufit ozdabiały kunsztowne malowidła przedstawiające stworzenie świata. Budynek posiadał dwuspadowy dach, ozdobiony pośrodku niewielką wieżyczką. Kościół św. Jerzego przy ul. Wąskiej użytkowany był nieprzerwanie przez ponad 200 lat, aż do 1853 r., kiedy z uwagi na jego katastrofalny stan, kolejną świątynią protestancką został dawny kościół zakonu dominikanów. Obecnie po kościele przy ul. Wąskiej pozostały jedynie dwa XVII-wieczne wieloramienne żyrandole z brązu, znajdujące się w kościele pw. św. Stanisława Kostki.

Spichlerze

Obecność spichlerzy w grodzie Sambora związana była z istotną rolą miasta w handlu spławnym z Gdańskiem. Zboże magazynowano w spichrzach zlokalizowanych w pobliżu portu wiślanego, czyli wzdłuż południowego muru grodu. Zachowały się nazwy tych spichlerzy – komturski, miejski, joannicki i starościński. W latach 40. XVIII wieku odnotowano w Tczewie około dwudziestu kupców zbożowych.

Przy ulicy Krótkiej 4 znajdował się spichlerz joannicki, który przekazano protestantom na zbór w 1635 roku. Na rogu ulic Rybackiej i Lipowej funkcjonowały dwa spichlerze. Starszy z XVIII wieku rozebrano około 1968 roku. Na tej samej działce znajdował się jeszcze jeden spichlerz z 1889 roku. Ich ostatnim właścicielem był kupiec Robert Baniecki, który magazynował w nich towary kolonialne. Do czasów obecnych zachowały się dwa spichlerze przy ulicy Rybackiej 4 i 7. Obecność pierwszego z nich odnotowano w 1889 roku, gdy właścicielem działki był kupiec Robert Zube. Drugi z nich został odnotowany w 1895 r. W latach 1903-1904 nowy właściciel kupiec Carl Eisenack przebudował budynek, podwyższając go o jedną kondygnację. Jeszcze w 1980 r. na dachu znajdowała się wieżyczka po urządzeniu dźwigowym, a w 2011 r. zdemontowano rynny spustowe, którymi spuszczano worki.

Urlice

Na terenie, gdzie obecnie przebiega ulica Wąska, znajdowała się wieś zagrodnicza zakonu krzyżackiego zwana Urlicami. Nazwa wsi przypuszczalnie nawiązywała do osoby Ulryka von Haugwitza, pierwszego krzyżackiego wójta tczewskiego w latach 1321-1323. Prawdopodobnie założono ją w celu zapewnienia siły roboczej dla dworu krzyżackiego w Czyżykowie. Od zagrodników zakon pobierał daniny.

Ponieważ mieszkańcy wsi nie byli w stanie utrzymać się ze swoich kilkumorgowych działek, wynajmowali się do pracy za wynagrodzeniem. Niewykluczone, że niektórzy zagrodnicy z Urlic zajmowali się też rybołówstwem.
W opisie królewszczyzn z 1664 roku pojawia się ulica Urlicka, która w formie Ulrichstrasse funkcjonowała także w latach zaboru pruskiego. Biegła wzdłuż parowu, którego dno stanowiło kiedyś naturalną fosę, i łączyła Przedmieście Królewieckie (ul. Chopina i Czyżykowska) z szosą Starogardzką (obecną ul. 30. Stycznia). W 1869 roku ulica została wybrukowana.

Brama Wodna i port przy fosie

W miejscu, gdzie dzisiaj ulica Chopina łączy się Wodną i Rybacką, stała Brama Wodna. Zwana też Malborską lub Czyżykowską powstała wraz z pozostałymi miejskimi umocnieniami w II połowie XIV wieku, za panowania Zakonu Krzyżackiego. Brama była flankowana przez dwie baszty i posiadała tak zwane szyje – odcinki muru utrudniające atakującym bezpośredni dostęp do wrót bramy.

Wraz z większością murów miejskich została rozebrana w II połowie XIX wieku. W 1905 roku odkryto pozostałości prowadzącego do niej mostu zwodzonego.
Brama Wodna prowadziła do portu rzecznego. Znajdował się on na cyplu lądu oddzielonym od miasta suchą fosą (dzisiaj południowy odcinek ulicy Chopina). Basen portowy mieścił się w naturalnej zatoczce, na miejscu gdzie biegnie ulica Wąska. W porcie cumowała flota wojenna Sambora II, zimowały promy i młyny pływające, znajdowały się nabrzeża przeładunkowe oraz warsztat szkutniczy. Port istniał do początku XVII wieku, kiedy budowa fortyfikacji przez Szwedów spowodowała zasypanie wejścia do basenu i osuszenie zatoki.

Szpitale św. Jerzego

Pierwszy szpital pod tą nazwą został założony przez Krzyżaków w XIV wieku przy obecnym pl. Piłsudskiego. Służył trędowatym oraz jako przytułek dla biedoty, bezdomnych i starców. W XVI wieku został przeniesiony do budynku przy obecnej ul. Mickiewicza 18, o czym świadczą dawne nazwy tej posesji: „Wielki szpital” czy „buda św. Jerzego”.

Do szpitala w latach 1720-1755 należała również sąsiednia kamienica pod numerem 19. W tym czasie jako szpital wykorzystywano również budynek przy ulicy Krótkiej 7, gdzie chorymi opiekowano od 1661 do 1881 roku. Od połowy XIX wieku szpital św. Jerzego mieścił się na ulicy Wodnej. Budynek powstał w 1911 roku. Po II wojnie światowej mieściła się tu szkoła podstawowa, następnie Liceum Medyczne, a od 1 września 1999 roku mieści się Zespół Szkół Katolickich.

Fortyfikacje miejskie

Fragment średniowiecznych murów obronnych przy ulicy Podmurnej to pozostałość po liczących blisko 1300 metrów fortyfikacjach, zbudowanych w okresie krzyżackich rządów. Pierwsze, drewniano – ziemne umocnienia, powstały za panowania księcia Sambora II w połowie XIII wieku. Wiek później zastąpiły je ceglane mury na kamiennym fundamencie o wysokości dochodzącej do ponad pięciu metrów i grubości 110 – 130 centymetrów.

Na umocnienia składały się bramy i furty, otwarte od wewnątrz i wystające poza lico muru baszty oraz dwie wieże – Klesza (w sąsiedztwie fary) i Wodna (chroniąca przystań w południowo – wschodnim narożniku miasta). Prawdopodobnie po wewnętrznej stronie murów biegł drewniany ganek. W 1868 roku Tczew utracił status miasta – twierdzy. Wraz z rozwojem miasta mury były systematycznie rozbierane. Dzisiaj zachowane fragmenty możemy oglądać przy ul. Krótkiej, Rybackiej, Wodnej, Podmurnej oraz między farą a Centrum Kultury i Sztuki. Z kolei przy ul. Podmurnej i Wąskiej zachowały się pozostałości dawnej fosy.